Eru krappar hagsveiflur einkenni kapítalisma?

Hreint markaðskerfi er útópía sem er ekki til, og verður ekki til, í raunveruleikanum. Mannskepnan er almment of siðblind og gráðug til að það geti gerst. Samfélög geta ekki byggt á infrastruktúr sem skiptir um eigendur eða fer á hausinn á 5 ára fresti þegar "markaðurinn"er látinn sjá um hlutina.

Svona skrifar einn fjölmargra andstæðinga hins frjálsa markaðar og gefur þannig til kynna að hið "hreina markaðshagkerfi" sé hinn eini sanni drifkraftur kreppunnar í dag, enda sé hún bara enn ein af fjölmörgum og reglubundnum sveiflum hins kapítalíska hagkerfis.

Kenningin er samt röng.

Í fyrsta lagi er hagkerfi okkar hvorki frjálst né kapítalískt. Munar þar mestu um að peningaútgáfa er einokuð af ríkisvaldinu og verð peninga (vextir) ákveðið á skrifstofum hins opinbera í stað þess að ákvarðast í frjálsum viðskiptum eins og verð annars varnings og þjónustu. Verðstýring peninga er alveg sérstaklega slæm tegund verðstýringar sem hefur áhrif á allt hagkerfið.

Í öðru lagi er mjög hæpið að frjálst markaðshagkerfi ýti undir skarpar upp- og niðursveiflur í öllu hagkerfinu í einu. Í frjálsu markaðshagkerfi á sér í sífellu stað úthreinsun á gjaldþrota fyrirtækjum og ný eru stofnuð sem taka við vinnuaflinu, fjármagninu og auðlindunum sem losnuðu við gjaldþrotin. Ef byggingarverktaki byggir húsnæði sem selst illa og kemur rekstri hans í þrot, þá fara starfsmenn hans eitthvert annað, og sama gildir um verkfærin, kranann og vinnuskúrana. Ólíklegt er að allir byggingaverktakar taki á sama tíma að sér verk sem enginn vill kaupa að framkvæmd lokinni, sem veldur svo gjaldþroti þeirra allra í einu (eins og gerðist þegar kreppan skall á á Íslandi).

Í þriðja lagi - og þetta er mikilvægt - þá er einfaldlega ekki til nægt fjármagn á frjálsum markaði til að fjármagna krappa "uppsveiflu" í nánast öllu hagkerfinu í einu. Í fjarveru mikillar seðlaprentunar þá er peningamagn í umferð fast eða því sem næst. Ef mikið fjármagn leitar í einhvern einn geira, þá getur það ekki leitað í einhvern annan. Hækkandi verðlag á einu sviði (sem afleiðing aukinnar eftirspurnar) veldur lækkandi verðlagi á öðru (vegna minnkandi eftirspurnar). Góðæri í frjálsu markaðshagkerfi getur eingöngu orðið til vegna almennrar og bættrar framleiðni starfsfólks á markaði. "Bóla" sem skyndilega "springur" getur í besta falli átt sér stað í fáum afkimum hagkerfisins í einu, og jafnast fljótlega út í fjarveru ríkisafskipta og verðlagsstýringar á launum og fjármagni.

Því er ekki að neita að vestræn hagkerfi hafa farið í gegnum margar og skarpar upp- og niðursveiflur á seinustu árum og sögulega séð á seinustu 100 árum. En það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að sjá að slíkt kemur frelsinu í hinu frjálsa markaðshagkerfi ekkert við, og fikti hins opinbera við peningana okkar á fjárhagslegar ábyrgðir að öllu leyti við.